TİJDA YAĞMUR

 

Guatemala'da barış anlaşmasının imzalanmasından neredeyse 25 yıl sonra, binlerce aile kayıp akrabalarının kalıntılarını hala bulabilmiş değil.

1996'da sona eren 36 yıllık iç savaşta 200 binden fazla insan hayatını kaybetti. Çoğu Maya Kızılderilisi 45 bin insan kaybedildi, tıpkı Kürdistan'da olduğu gibi bedenleri çukurlara gömüldü veya toplu mezarlara atıldı. Savaşın bitmesiyle binlerce aile ellerinde kazma ve küreklerle arazileri kazarak kayıp çocuklarını aradı.

 

Sömürgeciliğe karşı ayaklanma

1961 yılında ülkedeki yerli halkın desteğine sahip olan solcu gerillalar, İspanyol sömürge sisteminden kalan ve bu kültürün egemenliğini savunan Guatemala hükümetine karşı silahlı direniş başlattı. Ordunun yanısıra hükümetin desteği ile oluşturulan faşist gruplar bu tarihten itibaren yerlilere karşı katliamlara girişmeye başladı.

1978 yılında Guatemala Devlet Başkanı olan Romeo Lucas Garcia, yerlilere karşı “soykırım” olarak da nitelendirilen büyük bir kıyıma girişti. Bu süreç içerisinde aralarında 76 muhalif liderin bulunduğu 5 bin kişi Guatemala ordusu ve desteklediği gruplar tarafından öldürüldü.

 

Korucular Mayalara karşı silahlandırıldı

Hükümet 1982 yılından itibaren Kürdistan’daki köy koruculuğuna benzer bir sistem getirerek onbinlerce kişiyi Mayalara karşı silahlandırdı. Ülkenin kuzeybatısındaki yoğunlaşan silahlandırma kampanyasında, silah kabul etmeyen yerliler kıyımdan geçirildi. Bu süreçte 1 milyondan fazla yerli zorla göç ettirilmiş ve onbinlercesi de öldürülmüştü.

 

Onurlu bir cenaze töreni için

Hala soykırım acılarının taze olduğu Guatemala'da Adli Antropoloji Vakfı (FAFG) yıllar içinde zorla kaybetme kurbanlarının kalıntılarını bulmaya ve tespit etmeye çalışıyor.

DNA örnekleri topluyorlar, kazılar yapıyorlar ve mağdurların tespit edilen kalıntılarını onurlu bir cenaze töreni için yakınlarına iade ediyorlar.

Ancak Covid-19 salgını çıkınca, FAFG neredeyse bir yıl boyunca çalışmalarını askıya almak zorunda kaldı.

 

Az sayıda asker yargılandı

Şubat ayında FAFG, Nebaj, Cotzal ve Chajul'daki Ixil Maya topluluklarındaki çalışmalarına yeniden başladı. 1982'de, en acımasız katliamlarından bazıları, dönemin askeri yöneticisi General Efrain Rios Montt'un emriyle bu bölgede gerçekleştirildi.

Rios Montt 2013 yılında soykırım ve insanlığa karşı suçlardan hüküm giydi ancak mahkumiyeti daha sonra bozuldu. Yeniden yargılama sürerken 2018 yılında öldü.

Guatemala Yüksek Adalet Mahkemesi 2018'de Ixil halkına karşı soykırım eylemlerinin gerçekleştirildiğine karar vermesine rağmen, yalnızca az sayıda düşük rütbeli asker savaş suçlarından hüküm giydi ve Rios Montt ölümünden sonra soykırım suçundan hüküm giymedi.

 

Dağlarda saklandılar

1982'de Juliana Tum Sicá'nın ailesi, Guatemala ordusunun saldırılarından korunmak için Xexuxcap yakınlarındaki dağlarda saklandı. Dağlarda saklanırken Juliana'nın kızı Paula Ajanel Tum hastalandı ve yiyecek ve ilaç bulamadan yedi yaşında öldü.

Vücudu, sığ bir gizli mezara gömüldü. Aile, uygun bir cenaze töreni sağlamak için kızlarının iskelet kalıntılarını kurtarmayı umuyor.

 

Garnizonda insan kalıntıları

BBC'den James Rodríguez'in haberine göre FAFG'nin genel müdürü ve kurucusu Fredy Peccerelli, aradan uzun yıllar geçmesine rağmen kayıpları aramaktan geri durmayacaklarını söylüyor. Peccerelli, "Aileler, sevdiklerini tespit etmek için aramalarına birilerinin eşlik etmesini hala hak ediyor" diyor.

FAFG, kayıp kişilerin kalıntılarını bulmak, mezardan çıkarmak için yıllardır çalışıyor. Eylül 2014'te ekip üyeleri, Cotzal'daki eski bir askeri garnizonda insan kalıntılarını çıkardılar.

FAFG, DNA testi yoluyla Baltazar Gómez Toma'nın kemiklerine ulaştı. Toma ve diğer birkaç Ixil Maya erkek, 3 Şubat 1982'de garnizona çağrıldı. Gerillalara destek vermekle suçlandılar ve  infaz edildiler.

FAFG onun kalıntılarını tespit ettikten sonra, Şubat 2021'de uygun bir cenaze töreni için ailesine teslim ettiler. Baltazar Gómez Toma'nın akrabaları ve arkadaşları nihayet bu yıl kalıntılarını toprağa verdiler.

 

Kilisenin girişinde öldürüldü

FAFG ayrıca José María Gran Cirera, Domingo del Barrio Batz ve Tomás Ramírez Caba'nın kalıntıları üzerinde adli analizler gerçekleştirdi.

Bu üç kişi, bölgede faaliyet gösteren gerilla güçlerine yardım etmekle suçlandıktan sonra 1980 yılında Guatemala Ordusu tarafından öldürüldü. Aslen İspanyol olan José María Gran Cirera, o sırada Chajul köyünde rahipti ve Haziran 1980'de zangoç Domingo del Barrio Batz ile birlikte öldürüldü.

Kilisede çalışan Tomás Ramírez Caba, aynı yıl Chajul'un Katolik Kilisesi'nin girişinde öldürüldü. Üçü de Papa Francis tarafından şehit ilan edildi.

Cesetleri başlangıçta Chajul'un Katolik Kilisesi'ndeki bir mahzende istirahate bırakıldı, ancak bir törenle yeniden toprağa verildiler.

 

Geçmişle hesaplaşma

FAFG'nin kurucusu Freddy Peccerelli, Chajul, Nebej ve Cotzal gibi topluluklarda ordu tarafından gerçekleştirilen katliamların bıraktığı izlerin hala çok derin olduğuna işaret ediyor. Savaşın acılarının son bulması ve daha iyi bir gelecek için Guatemala’nın geçmişiyle daha güçlü bir hesaplaşmaya ihtiyacı olduğunu belirtiyor.

 

200 bin insan öldürüldü

 

1-1960 ila 1996 yılları arasında süren iç savaşta toplam 200 insan yaşamını yitirdi.

 

2- İç savaşın sürdüğü 36 yıl içinde 42 bin insan hakları ihlali yaşandı.

 

3 29 bin insanın faili meçhul cinayetlerine kurban gittiği tespit edildi.

 

4- 45 bin sivil insan kontrgerilla tarafından kaçırıldı. Çoğunun cesetlerine hala ulaşılmadı.

 

5- Kaybettirilen insanların yüzde 40'ı kadındı, yüzde onu bebek bekliyordu.

 

6- 300 bin çocuk yetim kalarak ülkenin değişik bölgelerindeki yurtlara yerleştirildi.

 

* Guatemala'daki soykırım yönetimi ABD tarafından, gerilla güçleri ise Küba'dan desteklendi.

  

 

Guatemala yerlilerin ülkesi

 

Guatemala’nın nüfusunun yüzde 45’ini İspanyolca konuşan asimle olmuş yerliler ve ülkeye sonradan gelen İspanyol ve Meksikalı gruplar oluşturuyor. Nüfusun çoğunluğu, yüzde 55’ini Guatemala yerlileri oluştururken, yüzde ikisi ise beyazlar ve diğer göçmenler.