Halvori ve 38 Kayalıkları

• Dersim merkeze bağlı olan ve doğa güzellikleri, kayalıkları, akarsu gözeleri ile ünlü olan Halvori, Dersim katliamında en büyük acıların yaşandığı bölgelerin başında geliyor. Birçok bölge gibi, Halvori de Dersimliler için kutsal bir yer.

YILMAZ KAYA / DERSİM

Dersim merkeze bağlı olan ve doğa güzellikleri, kayalıkları, akarsu gözeleri ile ünlü olan Halvori, Dersim katliamında en büyük acıların yaşandığı bölgelerin başında geliyor. Birçok bölge gibi, Halvori de Dersimliler için kutsal bir yer.

Halk arasında "38 Kayalıkları" diye adlandırılan Halvori'nin savaş uçakları ve toplarla hedef alınmasının, insanların korkunç bir şekilde öldürülmesinin tek nedeni,  21 Mart 1937 tarihinde, Haydaran ve Demanan aşiretleri tarafından yapılan Pax Köprüsü baskınından sonra, içinde Seyid Rıza'nın da olduğu yedi aşiret lideri, askeri harekete karşı durmak için, Halvori'de Munzur suyu üzerinde yemin ettiği yer olmasıdır.

Seyid Rıza'nın aşireti olan Abbasan'ların merkezi konumunda olan Halvori, Abbasanlar ile Demenan aşiretleri arasındaki bağlantıyı kesmek için özel olarak seçilen, kurşuna para harcanmasın diye 14-15 Ağustos 1938 tarihlerinde süngü ve meşe odunları ile erkeklerin öldürüldüğü, kadınların da tecavüze uğramamak için kendilerini uçurumdan atlayarak intihar ettiği yerdir.

Eskiden Ermenilerin çoğunlukta yaşadığı bir köy olan Halvori (Karşılar) köyü, Venk ve Bali mezralarının bağlı olduğu, sarp bölgede bulunan bir köydü. 1938 katliamında aralarında çocukların da bulunduğu Ermeni ve Alevi yaklaşık 420 kişinin öldürüldüğü anlatılmakta. Köyde bulunan ve 1915 yılından sonra Ermenilerin bölgede yıkılmamış ve ibadet yapabildikleri tek yer olan 9. yüzyıldan kalma Surp Garabed Manastırı talan edilip yakılır. Kilise önüne getirilen kadın, erkek ve çocukların fotoğrafları çekilir. Bir iki saat sonra ise onlar da öldürülmeye götürülür. Ermenilerden, sadece aralarında çocukların da olduğu 9-10 kişi ormana kaçarak kurtulurlar. Askeri harekât bitikten sonra devlet bunları toplar ve Elazığ'da trene bindirerek sürgüne gönderir. 

10 yaşında katliamdan kurtuldu

Nezahat ve Kazım Gündoğan tarafından hazırlanan "Dersim’in Kayıp Kızları" belgeseline konuşan, Halvori katliamından kurtulan Sultan Demir, çocukken tanık olduğu katliam hakkında şunları anlatmıştı: "Biz köyde, aşağıda tarladaydık. Arpa biçmiş, harman yapıyorduk. Asker bütün erkekleri toplamış alıp çayın kıyısına götürdü. Kardeşim de içlerinde. Hepsini katlettiler. Cesetlerin hepsini suya attılar. Aşağıdan gelen askerler bizi alıp köye götürdüler, ifadelerimizi aldılar. Bu sefer de bizi götürüp katledecekler. Bizi, böyle bir yokuş var, oraya doğru götürdüler. Orası şöyle uçurum acayip bir yer. Baktık kadınların hepsini orada katletmişler. O kadar çok kadın cesedi vardı ki… O cesetlerin arasında çocuklar vardı. Artık erkek mi kız çocuğu mu bilmiyorum o cesetlerin arasında ağlıyorlar. A, derken bizi de taradılar… Ben öyle aşağı doğru kaçtım gittim. Benim yanımda bir kız kurtuldu. Baktım halam Tığso taşın dibinde saklanmış, üç tane oğlu yanında. Halam ağladı, 'sen nereden geldin? Bu aşağıdan su geçiyor. Su kanlı akıyor. Üstü hep ceset dolu' dedi. Ben, 'Hala bizimkileri hep öldürdüler suya attılar. Bunlar onlardır' dedim.1938’de ben on yaşındaydım." 

Bir günde 217 kişi öldürüldü

Halvori'de toplam kaç kişinin katledildiği konusunda net bir sayı yok. Ancak yıllar sonra, katliam sırasında orada olan bir subayın çekmiş olduğu bir fotoğraf yayınlanır. Fotoğrafın arkasına 14 Ağustos 1938 notu düşülerek, 217 kişinin o gün öldürüldüğü belirtilir. Her yıl, Dersim Soykırımı’nın anıldığı Mayıs ayının dördüncü gününde, sivil toplum örgütleri ve siyasi partiler, "38 Kayalıkları" denilen Halvori'deki uçurumun başına gelerek anma düzenleyerek, öldürülenlerin anısına Munzur'a karanfil bırakır.