Kirmanckî yayıncılıkta ZazakîNews

• UNESCO’nun “güvensiz kategorisindeki dil” olarak görülen Kirmanckî tehlike altında. Dilin geliştirilmesi için ihtiyaç dahilinde yayın hayatına başlayan ZazakîNews’in kurucusu Enver Yılmaz, Kirmanckî’nin resmi dil olması için çağrıda bulundu. Yılmaz, dili konuşanların da yayın organlarına sahip çıkması gerektiğini hatırlattı.

MAHİR FIRAT FİDAN

Türkiye’de halklara uygulanan asimilasyon politikalarının etkilendiği en önemli alanların başında dil geliyor. Birleşmiş Milletler Eğitim Bilim ve Kültür Örgütü'nün (UNESCO) yayımladığı "Tehlike Altındaki Diller Atlası"na göre, Türkiye'de 15 dil tehlike altında.

2018 yılında yayınlanan rapora göre; Türkiye ve Kurdistan’daki üç dil kayboldu. Bu dillerden biri Amed’in Licê ilçesinin Kamışlı köyünde konuşulan Mlahso, Suriye'ye göç eden köylülerden İbrahim Hanna'nın 1995'te ölümüyle kayboldu.

 

 

Kirmanckî’nin durumu kritik

UNESCO risk altındaki dilleri, “Son derece tehlikede” “Ciddi anlamda tehlikede”, “Kesinlikle tehlikede” ve “Güvensiz durumda” olanlar diye 4 kategoride değerlendiriyor.

Bu sıralamalar arasında Kirmanckî, güvensiz durumda olan dil kategorisinde bulunuyor. UNESCO’nun bir dilin ne derece tehlike altında olduğunu sınıflandırmak için kullandığı dokuz ölçütün başında, dilin kuşaktan kuşağa aktarılması, dili konuşan kişi sayısı, dilin öğrenilmesi, o dilde okuma yazma öğrenilmesi için gerekli materyallerin varlığı, devletlerin, kurumların tutum ve politikaları geliyor. Bu politikalardan ciddi şekilde etkilenen Kirmanckî’ye, UNESCO eğer gerekli önlemler alınmaz ve bu konuda çalışmalar yapılmazsa 30 yıl ömür biçiyor.

ZazakîNews’e ihtiyaç vardı

Kirmanckî’yi gelecek kuşaklara aktarma açısından en önemli çalışmaların başında ise yayıncılık geliyor. Gazeteci Enver Yılmaz, bu bağlamda Kirmanckî habercilik yapan ZazakîNews’i kurdu. Kirmanckî yayıncılığı, ZazakîNews’in kuruluşunu ve dile katkısını Enver Yılmaz gazetemize değerlendirdi. ZazakîNews projesinin bir ihtiyaç temelinde ortaya çıktığını dile getiren Yılmaz, 2010 yılından bu yana Kürtçe yayın yapan medya organlarında Kürtçenin Kirmanckî (Zazakî) lehçesinde çalışmalar yürüttüğünü söylüyor.

“Televizyon ve basılı medya organları hala önemli kitle iletişim araçları fakat günümüz koşullarında yeteri kadar etkili değil” diyen Yılmaz, internet üzerinden yapılan haber üretim ve tüketim takibinin çok hızlı ilerlediğine dikkat çekiyor. Yılmaz, yeni nesil haberciliğinin ve haberi duyurma araçlarının doğru kullanımına vurgu yaparak, “Varlığı tehlike altında olan dilimize de bu araçlarla katkı sunmak gerekiyor” diyor.

“Kirmanckî dijital medyada var olmalı”

Kirmanckî’nin dijital medyada da kendini var etmesi gerektiğini söyleyen Yılmaz sözlerini şöyle sürdürdü: “Dijital medyanın çok farklı platformları var. Bu platformlarda kendi dilimizi etkili ve yaygın bir şekilde kullanmamak bir eksiklik açıkçası. Bilindiği üzere Kürtçenin Zazakî lehçesinde bu dili konuşanlar gün gittikçe azalıyor. Buna dur demek veya kendi dillerinde bu mecralarda yer almak, bu dili konuşanlara dillerini hatırlatmak gerekiyor.”

“Google Kirmanckîyi tanımıyor”

ZazakîNews’in Kirmanckî’nin dijital medyada görünürlüğünü arttırması için önemli bir adım attığını söyleyen Yılmaz “ZazakîNews için Google reklamlarına başvurduk fakat Google dilimizi tanımadığı için reklam alamıyoruz. Açıkçası Zazaca Dijital medyaya tanımlanmamış. ChatGPT, Al Open ve Bing gibi yapay zeka platformları var. İnsanlar bu platformlardan kendi dillerinde yararlanabiliyorlar. Fakat Zazacayı tanımıyorlar. Yine Google çeviride Zazaca yok! Dijital medya da Zazacayı daha fazla görünür kılabilirsek bu platformlar bizi mecbur tanıyacak bu da içeriklerimizi kayıt altına almamızı sağlayacak” şeklinde ifade ediyor.

 

 

İnkar politikasına itiraz: ZazakîNews

Uzunca bir süre Kirmanckî açısından neler yapabileceğini düşünen Yılmaz, “Tespit ettiğim eksiklerden biri arayüzü tamamen Zazaca olan bir internet haber sitesinin olmamasıydı. NewsLabTurkey’in 2023 Kuluçka Programına katıldım. Yeni nesil medya ve Dijital Medya konularında, yüz yüze ve çevrimiçi eğitim programlarına katıldım” diyor.

5 Nisan 2023’te yayın hayatına başlayan ZazakîNews’in yayın hayatına başlama sürecini ise Yılmaz şöyle anlatıyor: “100 yıldır baskı, inkar ve asimilasyon kıskacındaki ana dilimizin dijital medya da bu şekilde görünür olması, günlük içeriklerin yer alması, yazarların kendilerini ana dillerinde ifade etmesi olağanüstü bir şeydir benim için.”

‘Vate’nin yazım kurallarını benimsiyoruz’

ZazakîNews’in politikasına da değinen Yılmaz “ZazakîNews dil politikası olarak Vate Çalışma Grubu’nun belirlediği yazım kurallarını benimsiyor. Yıllardır bu alanda sözlük ve yazım kuralları çalışması yürüten Vate, Zazaca’nın standartlaştırılmasına büyük katkılar sağlamıştır. Bu süreç kanımca hala tamamlanmadı. Çünkü dil durağan bir şey değil. Hayatımıza yeni kelimeler, terimler girmekte ve bunların kendi dilimizde bir karşılıklarının olması gerekiyor” diyerek dil çalışmalarının önemine vurgu yapıyor.

“Hedefimiz: Fikir platformu”

ZazakîNews sadece yazılı haber değil, video içerikleri, podcast içerikleri de üretmeyi hedefliyor. Yeni nesil tüm dijital araçları kullanarak geniş bir platform olmayı amaçladıklarını ifade eden Yılmaz, “Sadece haber içerikleri değil bir fikir platformu da olmayı hedefliyoruz. Yeni yazarlar aramıza katılıyor ve onlara ele almaları gereken konularda bir sınırlama getirmiyoruz. Son günlerde bir yazarımız burçlarla ilgili bir yazı yazdı çok ilgi gördü. Yani insanlar böyle şeyler de görmek istiyor. Kültür, sanat, edebiyat, siyaset içeriklerine yer veriyoruz” şeklinde konuşuyor. Yılmaz kendilerini Özgür Basın geleneğinin bir parçası olarak gördüklerini ifade ediyor.

“İyi bir ekip oluşturacağız”

Şu an tam anlamıyla bir ekiplerinin olmadığını söyleyen Yılmaz, öncelikli amaçlarının bir ekip oluşturmak olduğunu söylüyor. Kürtçe (Zazakî-Kurmanckî) çalışmalar pek desteklenmediğini söyleyen Yılmaz, “Hiç desteklenmesek bile bu işi yapmaya devam edeceğiz. Tabi bazı hedefleri gerçekleştirmek için ekonomik bir düzenimizin, sürdürülebilir bir gelir modelimizin olması gerek. Bu modeli oluşturabilmek için girişimlerimiz olacak. İyi bir kadro oluşturup profesyonel bir çalışma yürütmemiz gerekiyor. Bunu yapacak birikimimiz ve tecrübemiz var. Bu dili konuşanların bu organlara sahip çıkması gerekiyor öncelikle” uyarısında bulunuyor.

“Kirmanckî resmi dil olmalı”

Asimilasyon’un hız kesmeden devam ettiğinin altını çizen Yılmaz, “Dilimizin eğitim dili ve resmi olması dışında bir çare yok. Bu durum devam ederse bir 100 yıl sonra bu dili konuşacak insan bulamayız” sözleri ile çağrıda bulunuyor.