• Afgan kadın aktivistler: “Kadınlar, Rojava’nın verdiği güçle Taliban’ın karşısına dikildi. İki ülkedeki kadın direnişi arasında büyük bir duygusal ve siyasal bağ var. Daha fazla deneyim paylaşımı ve işbirliği ile ortak platformlar oluşturabiliriz.” 

Afganistan’da Taliban’ın 2021’de iktidarı geri almasıyla başlayan baskıcı rejim, özellikle kadınları hedef alan yasaklarla toplumun tüm kesimlerini etkiliyor. Kadınların sesli konuşması, yalnız seyahat etmesi, toplu taşıma kullanması ve hatta evlerinin pencerelerinden görünmesi dahi yasaklandı. Sağlık, eğitim ve çalışma hayatında kadınların varlığı neredeyse tamamen engellenirken, direnen kadınlar Kuzey ve Doğu Suriye’deki (Rojava) kadınlara ortak platform çağrısında bulundu.

Gülmek dahi yasak

Taliban lideri Hibatullah Akhundzada’nın Mart 2024’te duyurduğu kararlarla zina suçlamasıyla kadınlara taşlama ve kırbaç cezaları geri getirildi. Ağustos 2024’te ise kadınların sesli konuşması, yalnız seyahat etmesi, toplu taşıma kullanması ve bedeni tamamen örtmeden dışarı çıkması yasaklandı. Namaz sırasında erkeklerin kadın sesini duyması “ahlak yasaları” kapsamında engellendi. İnsan Hakları İzleme Örgütü (HRW), “uygunsuz çarşaf” giyen, yüksek sesle konuşan ya da gülen kadınların fiziksel ve psikolojik şiddete maruz kaldığını raporladı.

 

 

Kadınlar ölüme terk ediliyor

Erkek doktorların kadın hastaları tedavi etmesi yasaklandı, bu da milyonlarca kadını temel sağlık hizmetlerinden mahrum bıraktı. İnsan hakları savunucuları, bu durumu “kadınları ölüme terk etmek” olarak niteliyor. Üniversite eğitimi kadınlara tamamen kapatılırken, sağlık, göç ve polis dışındaki tüm sektörlerde kadınların çalışması engellendi. Taliban, Sivil Toplum Örgütlerine (STÖ) kadın personel çalıştırmama talimatı verdi; uymayan kuruluşlar kapatılma tehdidiyle karşı karşıya.

Medya kurumlarında baskı

Taliban, kadınların yayın yaptığı tek radyo kanalı Radyo Begum’u “yurtdışına içerik gönderdiği” gerekçesiyle kapattı. 22 Mayıs 2025’te ulusal medya kurumlarında çalışan 91 kadın gazeteci işten çıkarıldı; maaşları iki aydır ödenmiyordu. Ayrıca, Kabil’deki anaokullarında görevli 120 kadın öğretmen de görevden alındı.

Burka giymeyene işkence

Kadınlara yönelik yasaklar, evlerin mimarisine kadar uzandı. Taliban, kadınların mutfak ve avlu gibi alanlarda komşular tarafından görülmesini önlemek için bu bölgelere pencere yapılmasını yasakladı. Herat’ta elektronik kimlik kartı almak için nüfus müdürlüğüne başvuran kadınlar, burka giymedikleri gerekçesiyle kırbaçlandı ve tehdit edildi.

Bekar kadınlar tehlikede

Birleşmiş Milletler’in “Cinsiyet Alarmı” raporuna göre, Afganistan’a zorla geri gönderilen dul, yalnız ve bekar kadınlar barınma imkanından yoksun bırakılıyor ve insan kaçakçılığı ile zorla evlendirilme riskiyle karşı karşıya. Bu kadınlar, Taliban’ın baskıcı rejiminde ciddi tehlikelerle mücadele ediyor.

 

 

Daha fazla işbirliği çağrısı

Tüm bu baskılara rağmen Afganistan’da kadınların direnişi büyüyor. Güvenlik gerekçesiyle ismini vermeyen iki kadın aktivist, Mezopotamya Ajansı’na şu mesajı iletti:“Bu karanlık dönem, aynı zamanda kadınların cesaretinin ışığını da büyütüyor. Şimdi onların sesini duymak değil, somut adımlarla destek olmak gerekiyor.

Kadın direnişi yalnızca Rojava’da değil, Afganistan’da da düşmanın yenilebileceğini gösterdi. Taliban’ın ilk günlerinde sokağa çıkan kadınlar, Rojava’nın verdiği güçle Taliban’ın karşısına dikildi. İki ülkedeki kadın direnişi arasında büyük bir duygusal ve siyasal bağ var. Daha fazla deneyim paylaşımı ve işbirliği ile ortak platformlar oluşturabiliriz.” 

Direnişin ilk kıvılcımları

Afganistan’da yaşan baskılar, direnişin ilk kıvılcımlarını ateşledi. 2021 sonlarında, özellikle Kabil ve diğer büyük şehirlerde, kadınlar sokaklara çıkarak “Eğitim, İş, Özgürlük” sloganlarıyla protestolar düzenledi. Bu eylemler, Taliban’ın gözyaşartıcı gaz, elektroşok ve tutuklamalarıyla karşılaştı. Wahida Amiri gibi aktivistler, bu dönemde protestoları örgütleyerek kadınların sesini duyurmaya çalıştı. Afgan kadınları, Taliban rejiminin baskıcı politikalarına karşı 2021’den 2025’e kadar sokak protestoları, gizli okullar, gazetecilik, girişimcilik ve uluslararası savunuculuk gibi yöntemlerle mücadele etti. 

Gizli eğitim kurumları

Kadınlar, 2022’de baskıların artmasına rağmen direnişlerini çeşitlendirdi. Gizli okullar ve uluslararası platformlar, kadınların mücadelesinde önemli bir yer edindi. Taliban’ın kız çocuklarının eğitimini yasaklamasına karşılık, Pashtana Durrani liderliğinde LEARN Afghanistan gibi girişimler, gizli okullar ve çevrimiçi eğitim platformları kurdu. Bu okullar, jeneratörlerle desteklenen bilgisayarlarda veya gizli mekanlarda eğitim verdi.  

Şiddete rağmen mücadele

Kadınlar, 2023’te ekonomik bağımsızlık ve kültürel faaliyetlerle direnişlerini sürdürdü. Taliban’ın baskıları artarken, kadınlar yaratıcı yollarla mücadele etti. Kadınların devlet işleri ve STK’larda çalışması yasaklanmasına rağmen, kadınlar evlerinden küçük işletmeler kurdu. 

Kabil’de kadınlar, Temmuz 2025’te Taliban’ın güzellik salonlarını kapatma kararına karşı “iş, ekmek, adalet” sloganlarıyla protesto düzenledi. Wahida Amiri, bu protestoların Taliban’ın şiddetine rağmen devam ettiğini vurguladı.  

Rojava’dan aldığımız güçle

“Jin, Jiyan, Azadi” sloganı, Afgan kadınlarının da mücadelelerinde kullandığı evrensel bir slogan haline geldi. Bu slogan, kadınların özgürlük, yaşam ve toplumsal dönüşüm mücadelesini birleştiren bir sembol olarak, Afgan kadınlarının protestolarında da yankılandı. Afganistan Devrimci Kadınlar Derneği (RAWA) üyesi Mariam Rawi, 2022’de MA’ya verdiği röportajda, kadınların Rojava'da kendilerine verdiği güçle Taliban'a karşı sokaklara çıktığını belirtti: “YPJ’nin cesareti ve örgütlü direnişi, biz Afgan kadınlarına Taliban’ın baskısına karşı dururken güç veriyor. Onların silahlı mücadelede gösterdiği kararlılık, bizim sokaklarda ve gizli okullarda sürdürdüğümüz direniş için bir örnek.” HABER MERKEZİ

 

* * *

Yasakların gölgesinde sanat

 

 

Taliban’ın 2021’de Afganistan’da yönetimi ele geçirmesinin ardından kadınlar, eğitim ve çalışma hayatından sistematik olarak dışlandı. Ancak bu yasaklar, kadınların toplumda var olma kararlılığını kıramadı. Resim ve boyama sanatıyla kendilerini ifade eden kadınlar, Kabil’de açılan Şakayık Galerisi’nde bir araya geldi. Galeri kısa süre önce Taliban’ın “Ahlak Polisi” tarafından hedef alındı; eserler yok edildi, kadınlar gözaltına alınmak istendi. Buna rağmen, Afganistanlı kadınların direniş ve yaratıcılık ruhu, en zor koşullarda bile ayakta kalmaya devam ediyor.

Taliban sergiye saldırdı

Nujinha’nın haberine göre Kabil’de kadınlar tarafından kurulan Şakayık Galerisi, 6 Ağustos’ta açıldı. Galeri birkaç gün sonra, Taliban’ın “Ahlak Polisi” galeriye baskın düzenledi. Güvenlik gerekçesiyle adını vermeyen bir görgü tanığı olayı şöyle anlattı: “Bir hafta önce, benim dükkânımın bulunduğu plazanın üçüncü katında birkaç genç kadın bir oda kiralayıp resmi izinle açılış programlarını yaptılar. Eğitimden mahrum kalmış kızlara resim ve boyama öğretiyorlardı. Daha sonra birkaç ahlak polisi, kadınların uygunsuz giyinip kötü ahlak yaydığını öne sürerek baskın yaptı ve onları götürmek istedi. Ancak orada bulunan bütün dükkân sahipleri karşı çıktı ve suçlamaları reddetti.”

Kadınlardan korkuyorlar

Olaya tanıklık eden seyyar satıcı bir kadın ise şunları söyledi: “Taliban, kadınların ofislerde ve bu tarz işlerde çalışmasına karşı. Onlar sadece kadınların dilencilik yapmasını veya başkalarının evlerinde temizlik gibi hizmet işlerinde çalışmasını istiyor. Eğitimli olmalarını istemiyorlar çünkü kendi makamlarının ellerinden gitmesinden korkuyorlar. Şimdi bu kadınların galerilerini kapattılar ama eminim ki onlar çalışmalarına bir şekilde devam edecekler.” KABİL