Şengal Êzîdîleri için yarım asır sonra adalet

• Irak Bakanlar kurulu Êzîdîlerin 47 yıl tehcir ve aşağılanmasına son veren kararını açıkladı. Êzîdîlerin mülklerinin iadesinin önü açıldı. 

Irak’ta BAAS rejiminin homojen tek tip Iraklı yaratma çabasının en büyük madurları Êzîdî inancına sahip Kürtler oldu. En eski zamanlardan beri kutsal gördükleri Şengal dağından indirilip Musul ovasının çöl bölgelerinde mucemma denilen toplama kamplarında asimilasyona tabi tutuldular. Yarım yüzyıl sonra Irak’ın yeni hükümeti yapılan zulümü kabul edip mülklerin iadesi yoluna gidiyor. 

Irak’ta yeni kurulan hükümet Êzîdîlerin toplu köy adı altında topraklarından sürülerek merkezi kamplara yerleştirilmesi ile mülklerine el konmasından oluşan hukuksuz uygulamaya 47 yıl sonra son verme kararı aldı. Saddam Hüseyin döneminde en üst düzeye çıkan Şengal dağındaki köylerin boşaltılması Êzîdî Kürtlerin silahsızlandırılarak Arapların bir kolu gibi görülerek asimilasyona tabi tutulması göçlere ve kültürel yozlamaya sebep olmuştu. 
Bundan tam 47 yıl önce Êzîdîlerin 146 köyünde mallarına el konuldu, evleri yıkıldı ve toplu köy olarak adladırılan kamplara götürülmüşlerdi.

Êzîdîlere mülkleri iade edilecek 
Irak Bakanlar Kurulu, eski Irak rejiminin Êzîdîleri sınır dışı etme ve topraklarına el koyma kararından yaklaşık yarım asır sonra, Êzîdîlerin toprakları meselesini karara bağladı. Bakanlar Kurulu’ndan yapılan açıklamada, “Karar, 1975 yılından bu yana yerleşim yeri olarak kullanılmayan Ninova ilinin Sincar (Şengal)  ilçesinde Êzîdîlere ait arazilerin mülkiyetini de kapsıyor” denildi.
Karara göre arazilerin mülkiyeti, 2013 tarihli ve 21 sayılı Devlet Fonlarının Satış ve Kiralama Kanunu’nun 7’nci ve 8’inci maddeleri uyarınca ve aynı kanunun 40’ıncı maddesi hükümlerine göre kamu ihale hükümlerine istisna olarak tahmin kurulları tarafından tahmin edilen değerde olacak.

Adaletsizliğe uğradılar dışlandılar
Tarım ve Maliye bakanlıkları, arazilerin farklı şekillerde kullanımlarının değiştirilmesi için gerekli yasal düzenlemeleri yaptı. Bunun ardından Bakanlar Kurulu’nun 2020 tarihli ve 28 sayılı kararı kapsamında satış fiyatı eklenecek.
Bakanlar Kurulu’na yakın bir kaynak Şarku'l Avsat'a yaptığı açıklamada, “Mevcut hükümet tarafından çözülen bu dosya, Irak toplumunun önemli bir kesiminin çektiği acıların bir özeti niteliğindedir. Êzîdîlerin, Ninova ilinin Şengal ilçesinde sahip oldukları evlere ve arazilere eski rejim döneminde el konulmuş, adaletsizliğe ve dışlanmaya maruz kalmışlardır” ifadelerini kullandı.
“1975 yılında Kürt hareketinin sona ermesi ve aynı yıl Cezayir Anlaşması'nın imzalanmasının ardından eski rejimin izlediği ayrımcı politikalar kapsamında Iraklı Êzîdîler, Şengal Dağı bölgesinde bulunan 146 köyden tehcir edildi. Bu köyler, evler yıkılarak, kuyu ve pınarlar beton doldurularak, arazi ve bahçeler düzleştirilerek yok edildi. Daha sonra bu köylerin, yerinden edilen sakinleri Şengal Dağı'nın kuzeyinde ve güneyinde kurulan 11 zorunlu yerleşkede toplandılar ve yıkılan köylerine tekrar yaklaşmaları engellendi.”
Êzîdîlere ait arazilerin mülkiyeti meselesi 47 yıl boyunca görmezden gelindi. Ardından Bakanlar Kurulu'nun bu arazilerin bir kısmının mülkiyeti için oylama kararı aldığı açıklandı.

47 yıl boyunca hiç bir işlem yapamadılar 
Êzîdîlerin 1975 yılında köylerinden tehcir edilmeleri kararından doğan zararın, Êzîdî köylerinin eski rejim tarafından zorla yerleşkelere sürülmesi ve Êzîdî köylerinin yok edilmesi sürecinden kaynaklandığını vurgulayan kaynak, özellikle ekonomik ve sosyal bakımdan olmak üzere çeşitli düzeylerde ciddi hasarların meydana geldiğini belirtti. Şengal bölgesindeki Êzîdîlerin ağır ekonomik zarara maruz kaldıklarını belirten kaynak, “O dönemde geçimleri çiftçilik ve hayvancılığa bağlı olmasına rağmen, sahip oldukları köylerdeki topraklarını ve bahçelerini ekip biçmeleri engellendi” şeklinde konuştu.
“Êzîdîlerin evlerinin tapularının olmaması nedeniyle 47 yıldır tapu gerektiren hiçbir işlem yapamadılar ve kredi alamadılar. Ancak mevcut hükümetin ve Başbakan’ın talimatıyla 47 yıllık bu mesele 10 günde çözüldü.”

“Şengal'daki evlerinin mülkiyetinin Êzîdîlere geri verilmesi doğru yönde atılmış bir adım. Ancak federal hükümetin bu adil kararıyla ilgili yerine getirilmesi gereken birçok talep söz konusu” dedi. Dexil: “Bu adil karar, on binlerce Êzîdî ailenin ikamet ettikleri Şengal ve Baac ilçelerindeki, Şengal Dağı'nın çevresine dağılmış yüzlerce köyden 1975 yılında eski Irak rejimi tarafından Araplaştırma politikaları çerçevesinde yerlerinden edildikten, toprakları ve çiftlikleri gasp edildikten sonra yaklaşık yarım asırlık ertelemenin ardından alındı. Politikacılar, diplomatlar, uluslararası kuruluşlar ve uluslararası insan hakları örgütleriyle yaptığımız görüşmelerde her zaman Êzîdîlere Şengal ve Baac’taki evlerinin geri verilmesi çağrısında bulunduk. Ayrıca bu dosya üzerinde 2016 ve 2017 yıllarında Birleşmiş Milletler İnsan Yerleşimleri Programı’ndan (UN-Habitat) bir ekiple bir buçuk yıl çalıştık. UN-Habitat’tan bir ekip, bu ayın ortalarında topraklarının mülkiyeti geri verilmeyen Êzîdîlerin sayısı ile ilgili bir raporu Irak Başbakanı Muhammed Şiya es-Sudani'ye sundu. Bakanlar Kurulu kararının uygulanmasından önce atılması gereken bazı adımlar var. Bu adımlar çerçevesinde Êzîdîlerin de dahil olduğu birkaç komitenin oluşturulmalı ve Ninova yerel yönetimi ile yüksek koordinasyon kurulmalı ve söz konusu köyler için tüm altyapının yeniden inşası için bir ana plan geliştirmeye başlanmalı.” BAGDAT

1975’te ne oldu?

İngiliz ve Fransız sömürgeciliğinin sona ermesi ardınan Adulkerim Kasım’ın kısa ömürlü ilerici cumhuriyet yapılanması BAAS darbesi ile son buldu. O güne kadar Kürt ana gövdesi ile hareket eden Êzîdî Kürt toplumu KDP’nin aşiretçi ve bölgeci yaklaşımı sonucu Saddam Hüseyin yönetimindeki BAAS rejiminin insafına terk edildi. 

İlk girişim 1972
1972 yılında Şengal’de KDP’nin silahsız bıraktığı Êzîdîler, bizzat Saddam Hüseyin tarafından yöneltilen bir katliamla karşı karşıya kaldılar. Saddam Hüseyin’in Şengal’e girişiyle sonuçlanan katliamda 200 civarında Êzîdî katledildi. Ardında da Baas rejimi, Şengal dağında bulunan Êzîdî köylerini birleştirmeyi amaçlayan “toplu köyler” konseptini hayata geçirdi. Şengal’deki direnişin toparlanamayacak şekilde kırılmasını hedefleyen bu planın gereği olarak boşaltılan onlarca köydeki Êzîdîler, Irak askerlerinin sıkı denetimi altında birkaç kasabaya yerleştirildi.

Êzîdîlerin 1975 asimilasyonu
1975’te Kürt halkının Aşbetal dediği Cezayir Anlaşması’ndan sonra BAAS rejimi, Şengal’e yönelik imha ve tasfiye konseptini daha da derinleştirdi. Rejime bağlı güçler, fermanlardan korunmak için Şengal dağına sığınan Êzîdîleri zorla yerlerinden ederek, bu kez Şengal dağından 30 km uzaklıkta bulunan ve “mucemma” adı verilen merkezi kasaba/köylere gönderdi. Şengalli Êzidîler, başka yere göç etme hakkına sahip değildi. Zorunlu iskana tabi tutuldular
BAAS Êzîdîlerin mülkiyet hakkını da ellerinden alarak onları kendi ana yurtlarında mülteci konumuna soktu. 1975’ten sonra ise Saddam Hüseyin, “Êzidî inancına göre yaşayabilirsiniz ama siz Kürt değil Arapsınız” biçiminde oluşturulan bir başka konsepti devreye koydu ve bunda kısmen başarılı oldu.