Sandıktan ve bellekten halaya

• Kürt halk dansları eğitmenleri, Îdir (Iğdır) Kürt halk oyunları çalışmalarından sonuç almaya başladı; 18 oyun ve melodisini belirledi. Eğitmenlerden Rewan Güneş, Köy köy gezdiklerini, melodileri dinlediklerini ve oyunları bilen yaşlılarla görüştüklerini söyledi. 

ARAT ARARAT / BIELEFELD

 

Avrupa’da yaşayan Kürt halk dansları eğitmenleri Rewan Güneş, Hebûn Güneş ve Mazlum Tiltay, yok olma tehlikesi altındaki Îdir (Iğdır) Kürt halk oyunlarını gün yüzüne çıkarıyor.  Genç eğitmenler, sahada yaptıkları araştırmalarla 18 özgün oyunu derleyerek hem kültürel hem de akademik düzeyde önemli bir çalışmaya imza attı. Çalışmalarını sürdüren ekip, Ermenistan ve Gürcistan'daki Êzîdîleri de kapsama alanına aldı.

Serhed kentleri zengin bir kültüre sahip. Bu kültür, uzun yıllardır asimilasyon politikalarının tehdidi altında. Halk oyunları da bu sürecin en çok etkilenen alanlarından biri. Avrupa’da yaşayan Kürt gençleri ise bunun önüne geçmek, unutulanı yeniden gün yüzüne çıkarmak, olanı geliştirmek için uzun süredir çaba içinde.

 

 

Köy köy gezip derlediler

Mazlum Tiltay, 2013’te Paris’te ilk Îdir (Iğdır) halk oyunları ekibini kurdu. Güneş kardeşler de 2023’te Köln’den çalışmalara katıldı. Îdir'a giderek köy köy gezen Rewan ve Hebûn Güneş, yaşlılarla görüştü, unutulmaya yüz tutmuş kostümleri sandıklardan çıkardı, oyunları kayıt altına alarak yazılı ve görsel belgelere dönüştürdü. Iğdır’da bir ay boyunca saha çalışması yaptıklarını söyleyen Rewan, “Köy köy gezdik, melodileri dinledik, oyunları bilen yaşlılarla görüştük” dedi. 

 

 

En sağlam kaynak en eskisi

Kürt kültürünün kaybolma tehlikesine dikkat çeken Rewan,  "Eskiden giyilen erkek kostümlerine ulaşamadık. Hatta fotoğrafları bile yok. Kadın kostümlerine ulaşabildik. Birkaç yıl sonra gitseydik belki onları da bulamayacaktık” diye konuştu. Mazlum Tiltay da benzer bir uyarıda bulunarak, şunları söyledi: “Maalesef bugün gençlerin sosyal medyadan etkilenerek oyunları deforme ettiğini görüyoruz. YouTube gibi siteleri kaynak almak bizim için intihar demektir. En sağlam kaynak, en eskisidir. 15-20 yıl önce Iğdır düğünlerinde 'Kofi' oynanırdı, şimdi maalesef çok az kişi biliyor.”

 

 

18 oyun derlendi

Şu ana dek yapılan çalışmalarla 18 oyun ve melodisi belirlendi. Bunlar arasında Kofi, Sêpek, Qiliçkî, Laçî, Silêmanî, Fatimê, Baso, Masî, Mamo, Kalamêr, Papurê, Qaz Qaz gibi oyunlar bulunuyor. Cemo, Teşi, Tenzere, Weysel Barî gibi melodisine ulaşılamayan oyunlar için ise araştırmalar sürüyor. Ekip, çalışmaları Gürcistan ve Ermenistan’daki Êzîdîleri de kapsayacak şekilde genişletmeyi planlıyor. 

 

 

Öğrendiklerini öğretiyorlar 

Bu projeye dahil olmaktan büyük gurur duyduğunu belirten Rewan, Kürdistan halk oyunları bahçesine yeni bir çiçek ektiklerini, bu işin büyük bir sorumluluk ama aynı zamanda kendileri için büyük bir mutluluk olduğunu söyledi. Çok dikkatli davranarak derlemelerini yaptıklarının altını çizen Rewan, “Iğdır’dan döndükten sonra oyunları Köln’de kurduğumuz ekipteki gençlere öğretmeye başladık. Iğdır yöresini yeni öğrenen öğrencilerimizin seneye Mihrican’a (Kürt halk dansları festivali) hazırlanmak istediklerini duymak bizi daha da mutlu ediyor” diye konuştu. 

 

 

Sandıktaki hafıza

Hebûn da araştırmaya başlarken korkuları olduğunu ama saha çalışması yaparken bunu aştıklarını belirterek, “Köylerde tanıştığımız insanlar, özellikle Lela Xeyal ile karşılaşmamız bizi çok duygulandırdı. Kostüm konusunda onun çok yardımı oldu bize” dedi. Rewan, Lela Xeyal’in evindeki karşılaşmayı şöyle paylaştı: “Öneri üzerine Xeyal nenenin evine gittik. Kostümleri sorduk, bohçasından elbiselerini çıkardı, ortaya dizdi (dêre, mêzer, kofi vs.)

 

İnternette bulduğum fotoğrafa çok benzediğini farkettim. Fotoğrafı gösterdiğimde heyecanla “pîîî...eva bûkamine, eva qîzamine, eva ezim…“ (amannn bu kızım, bu gelinim, bu benim..) dedi. Bu tesadüf ikimizi de çok mutlu etti. Düğünlerde, Newrozlarda bu elbiseleri sürekli giydiklerini anlattı ve üzülerek ekledi: Kızım, artık kimse bunları giymiyor.”

Görünmezliği kırdık

Mazlum Tiltay, Îdir’daki halk oyunlarının bugüne dek genellikle Azeri kimliğiyle tanıtıldığını hatırlatarak, Kürtlerin bu alanda görünmez kılmasını kırdıklarının heyecanını taşıdıklarını söyledi. Rewan da asimilasyona da işaret ederek, Iğdır’daki Halk Eğitim Merkezlerinde oynanan halk oyunlarının Kürt kültürünü yansıtmadığını vurguladı. Rewan, “Kafkas tarzı oyunlar oynanıyor ama bunların bizim oyunlarımızla ilgisi yok. Araştırmalarımızla karşılaştırınca alakasız olduklarını görüyoruz.” 

 

 

Kültürümüze sahip çıkalım

Ekip, çalışmalarını sürdürmeye kararlı. Mazlum Tiltay, şöyle bir uyarıda da bulundu: "Oyunlarımızı sosyal medyadan değil, kaynak kişilerden öğrenelim. Bugün düğünlerde davul zurna çalınmadığı ve oyunlar hızla oynandığı için yaşlılarımız halaya katılamıyor. Bu miras elimizden kayıp gidiyor.” 

Rewan Güneş ise eski düğün kasetleri, geleneksel kıyafetler ve melodilerin çok değerli olduğunu belirterek, şu çağrıda bulundu: “Bir melodi dahi olsa bizimle paylaşsınlar. Kimileri için değersiz olan şeyler bizim için çok kıymetli.”

Yardımcı olmak isteyen tüm Iğdırlılar, ekiple govend-europa@hotmail.com ve xezal-ertas@hotmail.de adresleri üzerinden iletişim kurabilir.