82 yıl sonra babam

• “Dönemin İspanya’sında aileler ölülerine ağıt yaktıklarını gizlemek zorundaydı ama büyükannem gece yarısı mezarlığın duvarını aşarak eşini aramaya gitti. Cesetler arasında aradı ve sonunda Francisco’nun cansız bedenini buldu.” 

DANI MARTÍNEZ, GEMA GARCÍA / Çeviri: TİJDA YAĞMUR

Granada'nın Agrón köyündeki mezarlığın karşısında, Endülüs aksanıyla Katalanca konuşan yaşlı bir adam duruyor. Adı José Calvo, 89 yaşında ve Barcelona'da yaşıyor. Köyünü, yedi yaşındayken babası öldürüldüğü için terk etmiş. Şimdi babasının ve amcasının bedenlerini bulmak için geri dönmüş. İkisi de Guardia Civil (Sivil Muhafızlar) tarafından öldürülmüş. 8 Şubat Cumartesi günü Tarihi Hafızayı Kurtarma Derneği (ARMH), köydeki üç toplu mezardan 11 iskelet çıkardı.

Calvo, kazılan toprağa umutla bakıyor. Yaşlı bir adam değil, yedi yaşındaki bir çocuk gibi izliyor: “Babamı son kez uzaktan, dağda gördüm. O dağda öldürüldü. Nerede öldüğünü hep biliyordum ama nerede gömüldüğünü asla bilemedim” diyor. Ona, Dernek'le iletişime geçip bu olayı çözmeye karar veren yeğeni María José Calvo eşlik ediyor. “Altı yıldır bu anı bekliyoruz. Bu, amcamın son isteğiydi” diyor María José.

 

 

Üç toplu mezar

Üç toplu mezardan ikisi açıldı. İlk mezar, ilk gün hiçbir kalıntı bulunamadığı için kazı programından çıkarıldı. Dernek’ten arkeolog Serxio Castro, mezarlıklarda kazı yapmanın her zaman zor olduğunu söylüyor: “Bu alanlar zamanla genişletilip yenilenmiş, bu mezarlar muhtemelen yeni yapılmış mezar boşluklarının altında kalmış” diyor.

 

 

O silah sesleri

José Calvo ve yeğeni, kaybettikleri aile üyelerini bulma umutlarını hiç kaybetmemişler. Kazı ile o trajik olayların yaşandığı gün arasında 82 yıl var. O gün José, dört kardeşiyle birlikte dağ yakınlarında oyun oynarken silah sesleri duymuş. Babasını bir daha hiç görememiş. “Hâlâ o silah seslerini hatırlıyorum ve bugüne kadar kabuslar görüyorum” diyor Calvo.

Baba Francisco Calvo (köydeki adıyla Paquillo) ve amca José Muñoz García (gerilla lakabıyla Jaime), İspanya İç Savaşı sonrası ortaya çıkan Roberto Birliği adlı gerilla grubunun üyesiydiler. Jaime, savaş sırasında Cumhuriyetçi saflarda savaştı. Causa Perdida: Málaga-Granada Gerilla Birliği kitabının yazarı Juan Morente, “Savaşın bitiminden sonra bazı Cumhuriyetçi askerler dağlarda savaşmaya devam etti” diye açıklıyor.

 

Dağa çıktıktan sonra

Francisco Calvo’nun hikayesi ise biraz farklı. Yeğeni María José, “Francisco, Jaime’nin kız kardeşi Ana Muñoz ile evlendi. Aile bağı ve dönemin yoksulluğu onu dağa gitmeye zorladı” diye anlatıyor. Jaime, dağa çıktıktan bir ay sonra Ventas de Huelma’da Guardia Civil ile çıkan bir çatışmada yaralandı. Kaçarken arkadaşlarına yük olmamak için kendi hayatına son verdi. María José, arkadaşlarının onu Escúzar dağında gömdüğünü anlatıyor. Ancak ARMH’nin yaptığı kazılarda herhangi bir iz bulunamadı.

Babam kanlar içinde

O yüzden Paquillo köyden kaçmak zorunda kaldı. Guardia Civil’in baskısı devam ediyordu. “Babam çoğu gece kanlar içinde eve gelirdi ama ne kimseyi ihbar etti ne de bize bir şey anlattı. Çalışırken yaralandığını söylerdi” diye anlatıyor oğlu. Bir gün, Guardia Civil üyeleri eve baskına geldi. Yakalanmadan kaçmayı başardı ama bir daha geri dönmedi. İki yıl boyunca dağda faaliyet göstermeye devam etti. Eşi, onun kaçışının bedelini ödemeye başladı. Ana Muñoz, Guardia Civil karakolunda işkenceye, hakarete ve tecavüze uğradı.

 

 

Agrón mezarlığı

14 Ocak 1950’de her şey daha da kötüleşti. “Suç Martinico’daydı, çünkü ihanet etti ve onları ele verdi” diye yakınıyor José Calvo. Bu kişi, Roberto’nun grubunun bir üyesi ve Calvo ailesinin komşusu olan Manuel Martín’di. “Bir gün Guardia Civil karakoluna gidip arkadaşlarının yerini ihbar etti. Ertesi gün ona Guardia Civil üniforması giydirip, gerillaların teslim olması için dağda bildiriler dağıtmaya başladılar” diyor Calvo. Onunla birlikte çeşitli Guardia Civil grupları dağları kuşatarak altı gerillayı öldürdü. O gece cesetleri Agrón mezarlığına götürüldü. 

Yasak ağıtlar

“Dönemin İspanya’sında aileler ölülerine ağıt yaktıklarını gizlemek zorundaydı ama büyükannem gece yarısı mezarlığın duvarını aşarak kocasını aramaya gitti. Cesetler arasında aradı ve sonunda Francisco’nun cansız bedenini buldu” diyor María José Calvo.

Calvo, babasının ölümünden iki yıl sonra, okumak için Granada’ya gitti. Beş kardeşin en küçüğü olduğu için hemen çalışmaya başlamak zorunda değildi. “Bıkana kadar orada kaldım. Bana ders veren rahip sürekli ‘kızılların çocukları hiçbir işe yaramaz’ diyordu” diye hatırlıyor. Bir süreliğine Agrón’a geri döndü. Babasının ve amcasının öldürüldüğü dağlarda dolaştı ve hatta mermi kovanları topladı. “Her zaman onların da böyle vurulduğunu düşündüm” diyor.

Annem, harabe bir kadındı

Sonra Barcelona'ya gitti. Annesini yanına alıp Rubí’ye yerleştiler. “Annem kısa süre sonra, 47 yaşında öldü. Yaşadığı tüm acıların harabeye çevirdiği bir kadındı” diyor. Hayatını mümkün olduğunca normal bir şekilde yeniden kurmaya çalıştı, ta ki bir gün tesadüfen Martinico ile karşılaşana kadar. Calvo üstüne yürümüş, Martinico ise donup kalmış. “Onu tehdit etsem de, babamın intikamını almaya hiç çalışmadım. Onun gibi, başkalarını yetim bırakacak bir suçlu olmak istemedim” diye anlatıyor. Kardeşlerine durumu anlattığında, hepsi onun peşinden gitmek istemiş. “Bu kin duygusunu sonsuza kadar taşıyamayız. Şimdi barış içinde yaşama zamanı” diyor.

Juan Morente, Martinico’nun ihanetinin nedenini şöyle açıklıyor: “Guardia Civil ile iki ila üç yıl arasında işbirliği yaptı. Koşul şuydu: Eğer onlarla işbirliği yaparsa, idam cezası yerine 15 yıl hapis cezası alacaktı.” Rubí’deki karşılaşmalarından yıllar sonra Calvo, Martinico’nun Mallorca’da öldüğünü öğrendi.

Bir yıl bekleyecek

Tüm bunların ardından, Calvo sadece babasını geri almak istiyor. ARMH'nin, babasının cesedinin çıkarılıp çıkarılmadığını doğrulaması için neredeyse bir yıl beklemesi gerekecek. Cesetler çıkarıldıktan sonra, antropolojik test ve DNA testi yapılmak üzere laboratuvarlara gönderiliyor. İlk test, kişinin yaşını, cinsiyetini, hastalıklarını veya ölüm sebebini belirlerken, ikincisi aile üyeleriyle karşılaştırılıyor ve mümkünse kimliği doğrulanmaya çalışılıyor.

Bu süreç devam ederken, Calvo tekrar Barcelona'ya dönmüş. “Bu, aklımdan hiç çıkmayan bir şey. Onu bulamayabilirim ama her şeyi yapmış olmak bana huzur verecek” diyor. Şimdi, hayatını yön veren bu arayışta son adımı atmış olmanın huzuruyla sadece bekleyebiliyor.

https://www.elsaltodiario.com/memoria-historica/se-donde-murio-no-donde-descansa