Bir geleneği değiştiren kadın

Uluslararası Hrant Dink Ödülü alan Sierra Leoneli Rugiatu Neneh Turay ile ilham verici mücadelesini konuştuk 

• Bondo kültürü içerisinde bu ritüeli girmek zorundasın. Bu kadın genital mutilasyonuna maruz bırakılman gerekiyor ki o topluluğa dahil ol. Bondo kültürünün çıkış noktası çok ciddi bir şekilde değiştirildi ve yozlaştırıldı. Kadın cinselliği sömürüldü, yozlaştırıldı, değiştirildi. Sadece bir kültürle kavga etmiyorsun, bütün politikacılarla ve devlet sistemiyle kavga ediyorsun.
• Reddedildim, sürüldüm, sürgüne gönderildim, kabul edilmedim, saldırıya uğradım. Aldığım tepkiler düşünebileceğiniz bütün çeşitlilik skalasına girer. Ölüm tehditleri aldım. Bir keresinde bir erkek topluluğu ellerinde bir cesetle geldiler... Benim için her şey mücadele, kadına dair ne varsa mücadeledir. Bir kadını baskılamak için ne varsa o benim kavgamdır... 
• Karanlık ve ışık karşı karşıya geldiğinde her zaman ışığın üstte kalacağını inanıyorum. Cesaretim kazandı. Bana karşı olan düşman pozisyonundaki kadınlar benim en büyük destekçilerim oldular. Beni toplumdan sürdüren şefim BBC’ye benimle ilgili ilk röportajı veren bir kişi oldu. Kadınlar evime sürekli gelir, muz getirir, pirinç getirir, desteklerini böyle gösterir.

GÜLCAN DERELİ

Hrant Dink Vakfı'nın verdiği ödül gecesindeyim. Her yıl Hrant Dink’in doğum günü olan 15 Eylül’de yapılıyor. Biraz geç kalmanın telaşıyla hızlıca içeri giriyorum ve arka sıralardan sahneyi tepeden gören bir yere oturuyorum. Kısa dinleti ve duyurulardan sonra sıra ödül alanlara geliyor. Bu yıl Uluslararası Hrant Dink Ödülü, Rugiatu Neneh Turay aldı. Sahnede bu ödülün neden Neneh Turay'a verildiğine dair kısa bir özet geçiyor. Neneh Turay, Afrika'nın küçük bir ülkesi Sierra Leone’den. Bu küçük ve kapalı toplulukta geçmişi uzun yıllara dayanan gelenekler hüküm sürer. Bu gelenekler tabu ve dokunulmazdır. O topluluğa ait olup olmadığınızı belirler. Bu geleneklerden biri de genital mutilasyonu. Törenle kadınlar bu uygulamaya maruz kalır ve aslında bir ömür yara alır. Bundan geçmeyen kadın topluluğa giremez. Aforoz edilir. Karşı çıkarsa cadı avına mazur kalır. İşte Turay, bu 'kutsal' geleneğe ilk başkaldırandır. Kendisi de buna mazur kalan Turay, geleneğe başkaldırdığı için Bondo topluluğundan önce dışlanır, reddedilir, sürülür, sürgüne gönderilir, saldırıya uğrar, ölümün kıyısından çok defa döner.

Sahneye Afrika'ya özgü rengarenk kıyafetleri ile çıktığında alkış tufanı koptu. Uzak diyarlardan gelen bu güzel kadın, bütün renkleriyle sahneyi doldurduğunda aklımda tek şey vardı. Onunla konuşmalıyım. Öyle yaptım, konuşmasını dinledikten sonra oturduğum o arka koltuktan kalktım, sahneye doğru gittim. Ve nihayet, Hrant Dink Vakfı'ndan arkadaşlar sayesinde randevu aldım. İki gün sonra 23,5 Hrant Dink Hafıza Merkezi'nde buluşup ilham verici hikayesini dinledim.      

Biraz yaşadığınız yerden, Sierra Leone’den bahseder misiniz? Nasıl bir gelenek egemendi kadınlar için?

Batı Afrika'da küçük bir ülke, 8 milyon nüfusumuz var, düşünürseniz İstanbul'un yarısı kadar insan yaşıyor. Ülkemiz zengin minerallere sahip fakat halk ciddi bir fakirlik içerisinde. Yakın geçmişte sivil savaş yaşadık, bunun yanı sıra toprak kaymaları, sel felaketleri yaşadık. Kadınlar açısından bahsetmemiz gerekirse hükümetimizde ve yasalarımızda kadınlarımızı koruyan ve destekleyen yasalar var. Kadının güçlenmesi ve desteklenmesi için de yasalar var. Devlette ve politik pozisyonlarda kadın kotası mevcut fakat tabii ki bunların yanında cinsiyet temelli şiddete karşı kadınların korunduğunu söyleyemem. Özellikle de kadın genital mutilasyonuna karşı bir koruma mevcut değil.

 

 

İlk nasıl karar verdiniz genital mutilasyonuna (kadın sünneti) karşı mücadele etmeye. Başlangıç anını, karar verdiğiniz o anı merak ediyorum.

Öncelikle bilmenizi isterim ki kadın genital mutilasyonu geleneksel bir gerçeklik bizim orada. Bu kadının aslında bir geçiş sürecini temsil ediyor. Bu Bondo kültürünün bir parçası; aileler, ebeveynler için kız çocukları belli bir yaşa geldiklerinde bu başlangıç olarak adlandırdığımız ritüellere götürülmeleri ve dahil edilmeleri zorunlu. Şöyle ki bu ritüele dahil olmak evlilik için de bir ön şart. Bu sebeple erkekler bir kadınla evlenmeden önce kadın genital mutilasyonuna maruz kalmamışsa para vererek bu ritüeli yapar ve böylece topluluğa dahil olmuş sayılır. Bondo kültürü içerisinde bu ritüeli girmek zorundasın. Bu genital mutilasyonuna maruz bırakılman gerekiyor ki o topluluğa dahil ol. Bu arada geleneksel bir ritüele karşı olmak hiç kolay değil, çok zor bir şey. Aynı zamanda çok tartışmalı bir durum, bizim orada özellikle birçok politikacı oy alabilmek için kamusal alanlarda kadın genital mutilasyonunu destekliyor. Bunu değiştirmek istediğini söylediğin zaman sadece bir kültürle, bir gelenekle kavga etmiyorsun, bütün politikacılarla ve devlet sistemiyle kavga ediyorsun.

Kaç yaşında yapılıyor?

Aslında geleneksel olarak bir geçiş süreci olarak tanımlandığı için çocukluktan yetişkinliğe geçişte yapılıyor. Bu sebeple ergenlik dönemine girmiş kız çocuklarında başlar, regl olmaya başlamış, göğüsleri büyümüş, kılları çıkmaya başlamış gibi gibi kriterlere bakılırdı fakat artık bir yaş sınırı uygulanmıyor. Altı aylık bir bebekle iki yaşındaki bir bebeğe bile uygulanabiliyor.

Bunun iyileşme süreci nasıl oluyor, çocuklarda nasıl bir etki yaratıyor? Sizin de bu yönlü bir travmanız var bildiğimiz kadarıyla.

Şu an bizim orada örgün eğitim zorunlu olduğu için bu kesme işlemi uygulandığında iki hafta kadar dinlenme süreci, iyileşme süreci oluyor. Evde ya da Buuş diye tanımlanan çalılık orman içerisinde bir bölge var orada kesme işlemi yapılıyor ve evlerinde ya da Buuşta iki hafta kadar dinlenebiliyorlar. Örgün eğitim zorunluluğu olmadığı zamanlarda 3-4 ay Buuşta kalınıp iyileşme süreci oluyordu. Aslında iyileşme süreci bir aydan başlıyor. Kendi deneyimimde yaram iyileşmedi, benimle beraber bu süreci yaşayan diğer kız çocuklarının da iyileşmedi. Şöyle oluyor vajina üzerinde liberasyon kesilmesi ile enfeksiyon olması durumunda bir kaşıntı oluyor. Bu kaşıntının olması durumunda elle ya da başka bir şeyle kaşıyamayacağı için bir bez parçası ateşin üzerinde dezenfekte edilip o sıcaklığı ile baskı yapılır. Bu sebeple aslında enfeksiyon daha da artıyordu. Bu yapılan çoğu kişide travma olarak kalıyor.

Biraz bu gelenekten bahseder misiniz? Bunun kaynağı ne?

Geleneksel olarak aslında Bondo kültüründe bir kadının güçlenmesi kadının özgürleşmesi ile bağdaştırılır. Fakat aklıma Madame Yocco örneği geliyor. Madame Yocco bir Bondo topluluğunun başındaki şef kadınlardan biriydi ve kız çocuklarını bu topluluğa dahil edip genital mutilasyonuna uğrattıktan sonra güçlü erkeklerin gelip seks yapmak istedikleri kız çocuklarını seçebildikleri bir alan yaratmıştı. Bunun kadın güçlenmesi ve özgürleştirilmesi ile hiçbir ilgisi yok. Bondo kültürünün çıkış noktası çok ciddi bir şekilde değiştirildi ve yozlaştırıldı. Kadın cinselliği sömürüldü, yozlaştırıldı, değiştirildi. Bugün artık bu kesme işleminin etrafını kültürel değerler sarmıyor fakat sadece Bondo topluluğuna girebilmeniz için genital mutilasyonuna uğramanız gerekiyor.