Musa, Çanax ve Kürt Halleri

• “Musa, tüm hazırlıklarını yapmış ve adının hacı adayları kura çekilişinden çıkmasını beklemektedir. Yıllar önce başvurmasına rağmen kendinden sonra başvuran birçok kişinin hacca gitmesi üzerine bu durumdan şüphelenir. Kendisine neden sıra gelmediğini soruşturmaya başlar. En sonunda evinde çanak anten olması nedeniyle dosyasının sürekli sümen altı edildiğini öğrenir.”

MİHEME PORGEBOL

 

Toplum, onu bir araya getiren kişi ve grupların, birbirleriyle kurduğu ilişkilerin iç içe geçmiş halidir. Toplumun kapsadığı kişi veya gruplar nicel veya nitel değerlerine bakılmaksızın sürekli birbirleriyle etkileşim içindedir. Herhangi bir toplum yapılanmasında herhangi bir birey veya grubun talep ve ihtiyaçları karşılanmaz ise söz konusu talep ve ihtiyaçlar er ya da geç diğer tüm kesimlerin iç ve dış dengelerini, daha doğrusu huzurunu bozar. Söz gelimi, herhangi bir sebepten evsiz kalmış birinin barınma problemi döner dolaşır kimileri için güvenlik, kimileri için eşitlik, kimileri için vicdani bir problemine dönüşür. Ortaya çıkan problemler tıpkı bir nehrin taşması gibi gittikçe yükselir, önüne çıkan her şeyi kimi zaman usul usul kimi zaman da bir çırpıda yutar, geçer. Eşyanın tabiatındaki bu kural, en gelişmiş demokrasilerle tasavvur edilen toplumlar için de geçerlidir.

PolitikART’ın 316. sayısında yer bulan “Birey ve Toplum Arasındaki Gerilim Üzerine Deneme” başlıklı yazımda birey ve toplumu birbirine bakan biri düz, diğeri küre aynalara benzetmiştim. Birey kendi gerçekliğini topluma yansıtırken toplum da hem kendini oluşturan diğer tüm bireylerden hem de etkileşimde olduğu toplumlardan aldığı görüntüleri bireye yansıtır. Birey tüm ufkunu toplumdan, toplum da tüm görüntülerini tek tek bireylerden alır. Bu alışveriş ikisi için de kendini gerçekleştirme olanağı sunar. Dolayısıyla aralarındaki bir fayda ilişkisi değil, ikisi için de hayati bir ilişkidir. Biri diğerini gözardı ettiğinde iki taraf için de bir yok olma tehlikesi ortaya çıkar. Bu tehlikeyi önlemek, yani hem toplumun hem bireyin varlığını korumak adına yasalar düzenlenir ve toplumsallaşma başlar. Toplumsallaşmanın temelindeki siyaset de tam buradadır.

 

 

Evinde çanak anten olması nedeniyle

Bahsedilen bu döngüsel denklemin geçerliliği en çok da statüsüz toplumlarda gösterir kendini. İşte Sevim Kaplan Akan’ın yazıp yönettiği “Çanax” adlı filmi de tam böyle bir örnek hikâye anlatıyor. Tanıtım bülteninde filmden şöyle bahsedilir: “Çanax, bir kısa film çalışmasıdır. Bu filmde, dini vecibelerini yerine getirmekte hassas olan Musa’nın (65) bu konuda tek eksiği olarak gördüğü Hac vazifesini ifa etmek için yapmış olduğu başvurunun sonuçlanmasını bekleyiş öyküsüne odaklanılmaktadır. Musa, gerekli tüm hazırlıklarını yapmış ve adının hacı adayları kura çekilişinden çıkmasını beklemektedir. Ancak yıllar önce başvurmasına rağmen kendinden sonra başvuran birçok kişinin hacca gitmesi üzerine bu durumdan şüphelenir. Kendisine neden sıra gelmediğini soruşturmaya başlar. En sonunda evinde çanak anten (uydu alıcısı) olması nedeniyle dosyasının sürekli sümen altı edildiğini öğrenir. Bunun üzerine çok sinirlenen Musa hac için biriktirdiği parayla çanak anteni olmayan köylülere çanak anten alır ve hacca gitmekten vazgeçer.”

Musa’nın hikâyesi

Kürtler için Musa’nın hikâyesi sayısız varyantla yeniden üretilebilecek bir hikâyedir. Peşine takılan devlet destekli paramiliterlerden kaçmak için gerillaya katılan 16 yaşındaki çocuk, tutsak kardeşinin dışarı çıkmasını önlemek için nöbete çağrılmayı içine sindiremeyen asker kaçağı, çocuğunun cenazesini bulmak için çıktığı yolda sayısız kez yargılanıp hapsedilen anne, oğlunun cenazesine katıldı diye yargılanan baba, kardeşiyle fotoğrafı var diye işkence edilenler ve daha binlerce örnek… Musa’nın hikâyesi her ne kadar kurmaca olsa da temelini, yaşantının çıplak gerçekliğinden alır.

Çanak anten, Kürt toplumunda çok güçlü karşılığı olan bir imgedir. İlk Kürtçe televizyon kanalı olan MED TV’ye karşılık gelir. Televizyonun kitle iletişimdeki önemini göz önünde bulundurduğumuzda Kürtlerin gerek kendi dilleri ve gündemleriyle buluşmaları gerek dünyanın her yerine yayılan toplumsal kesimleriyle etkileşmeleri ve gerekse de başta statüsüzlükleri olmak üzere türlü sebeplerden kaynaklı yaşanan kayıplarını dünyaya duyurmaları açısından çanak antenle kurdukları bağ, detaylandırılmaya ihtiyaç duymaz. Çanax filmi de herhangi bir sebepten evinin damında çanak anten bulunan Musa’nın siyasi olarak toplumsallaşmasının kaynağına iner.