• Khodarenok: “ABD, Ukrayna’ya askeri destek vereceğini çoktan duyurdu. Bu çatışmadan büyük bir Avrupa savaşı çıkabilir. Sorunun müzakere yoluyla çözülmesi ihtimali olsa da, ne yazık ki bunun için çok az umut var. Minsk sürecinin son bulmasında kimin hatası olduğunu söylemek de zor.”

KURDISTAN LEZGIYEVA

Rusya ile Ukrayna arasındaki ilişkiler, son haftalarda hızlı bir şekilde şiddete doğru evriliyor. Ukrayna Cumhurbaşkanı Volodimir Zelenskiy, Donbass’ta tırmanan gerilimi ve Rusya’nın sınıra asker sevkiyatı yaptığını kamuoyuna yüksek perdeden duyuran ilk isim oldu. Askeri ve siyasi uzmanlar da yakın savaş tehlikesinden bahsediyor.

Sovyetler Birliği’nin yıkılması ardından Avrasya’da demografi ve ulusal sınırlar, tartışmaya açık konular haline geldi. Sovyetler Birliği döneminde ve öncesinde hem Slav halkları hem de diğer halklar arasında yaşanan demografik hareketler, çok kültürlü ve dilli bir yapının hakim olduğu ülkeler yarattı. Nüfus hareketleri, kültürel kaynaşma ve ortaklaşma yarattığı gibi belli bölgelerin dil yapısında da değişimlere neden oldu ve farklılıkları ihtiva eden yerel alanlar açığa çıkardı.

 

Farklılılar ülkesi

Bugün Ukrayna’daki kültürel, sosyal ve ekonomik çelişkiler, bahsini ettiğimiz bu dönemin de etkisiyle ortaya çıkıyor. Ukrayna, birçok eski Sovyet cumhuriyeti gibi birçok halkın bir arada yaşadığı bir ülke. Ukrayna’nın doğu ve güneyindeki Lugansk, Donetsk, Kharkov, Kherson, Kırım ve Odessa’da yüzde 60’ları aşan bir Rus nüfusu oluştu. Çatışmaların yaşandığı Donbass bölgesi ise Rusça konuşanların Kırım’dan sonra en fazla bulunduğu bölge. Ukrayna genelinde Ukraynaca konuşanların nüfusa oranı yüzde 35 civarıyken, Rusça konuşanlar nüfusun yaklaşık yüzde 17’sini oluşturuyor. Bunun dışında ülkede Macarlar, Moldovalılar, Romanyalılar gibi birçok halk bulunuyor.

 

Rusya yanlısı tavır bitti

Ukrayna, uzun zaman sürdürdüğü Rusya yanlısı tavrını EuroMaydan Hareketi ile birlikte Avrupa veya Batı taraftarı bir çizgi ile değiştirdi. Ukrayna tarihinde bir dönüm noktası olarak görülen bu “renkli devrim” hareketinden önce de ülkede Rusya vesayetinden kurtulma çabaları olagelmişti. Son iki devlet başkanı Petro Poroşenko ve Volodimir Zelenskiy’ye kadar bu, tam anlamıyla başarılabilmiş değildi. 2014’teki devlet başkanlığı seçimlerine Donbass krizinin ve yükselişteki Ukrayna milliyetçiliğinin gölgesinde giren Poroşenko, seçimleri kaybetti ve yerini hümanist söylemlerle tanınan Zelenskiy’e bıraktı. Rusçanın Ukrayna’da azınlık dilleri statüsüne alınması da bu döneme rast geldi. Tırmanan gerilim nedeniyle 2020 yılında Belarus’un başkenti Minsk’te AGİT, Ukrayna ve Rusya arasında varılan mutabakatı da uygulanamaz hale getirdi.

Sovyetler Birliği sonrasında ortaya çıkan huzursuzluğun 2014 yılında fiili çatışmaya dönüşmesi ardından tek taraflı olarak bağımsızlığını ilan eden Lugans ve Donetsk kentleri ile bunlara bağlı bölgeler, Donbass bölgesi olarak adlandırılıyor. Ukrayna’nın büyük kömür yatakları ve işletmelerine sahip olan bu ağır sanayi bölgelerinin ekonomik olarak ülkeye getirisi de görmezden gelinemeyecek düzeyde. Son haftada tırmanışa geçen gerilim ve ateşkesin ihlali, sorunu daha da görünür hale getirdi. Rusya, Ukrayna sınırına askeri yığınak yapıyor; Ukrayna, NATO üyeliği talebi ile ittifaklarını pekiştirmeye çalışıyor.

 

Kimin lehine olur?

Emekli albay ve askeri yorumcu Mikhail Khodarenok, yeniden başlayacak bir çatışmada Rusya’nın kaçınılmaz olarak taraf durumuna geleceği ve müdahil olacağı değerlendirmesinde bulunuyor ve “Gelişmelerin kimin lehine sonuçlanacağını söylemek zor” diyor. Yaşananların kıta genelinde bir savaş tehlikesi doğurduğunu belirten Khodarenok, ekliyor: “ABD, Ukrayna’ya askeri destek vereceğini çoktan duyurdu. Bu çatışmadan büyük ölçekli bir Avrupa savaşı çıkabilir. Bu sorunun müzakere yoluyla çözülmesi ihtimali olsa da, ne yazık ki bunun için çok az umut var. Minsk sürecinin son bulmasının kimin hatası olduğunu söylemek de zor. Politikacılarımız (Rus politikacılar) suçu Ukrayna’ya yüklüyor.”

Mevcut gerilimin aşılmasına yardım edecek bir geçmiş tecrübenin olmadığını, şu andaki yaklaşımların ise çoğunlukla “kötü ve umutsuz bir yol tanımı yaptığını” belirten Khodarenok, olası bir çatışmanın Rusya’yı uluslararası toplumdan daha da izole edeceğini ama Rusya’nın buna rağmen savaşmak zorunda kalacağını öne sürüyor.

 

‘Rusya için durum karışabilir’

“Rusya, Donbass’ı terk edemez, çünkü bu duruma müdahale etmezse Kırım sıradaki sorun haline gelebilir ve Donbass’ın kaybı Rusya için ağır siyasi sonuçlar doğurabilir” değerlendirmesinde bulunan Rus uzman, devam ediyor: “Bunun yanında neredeyse tüm Batı ile bir savaşa girme riski de var. Müttefikimiz, hatta sempatizanımız bile olmadığı düşünüldüğünde, bunun Birleşmiş Milletler’deki oylamanın sonucuna benzeyeceğini söylemek abartı olmaz. Rusya için durum, karmaşık hale gelebilir. Satrançta dedikleri gibi bu, bir tür jeopolitik ‘Zugzwang’ (hamleye zorlama) olacak. Yaptığınız hareket ne olursa olsun, sonuçları en yumuşak tabirle öngörülemez olacaktır.”

 

‘Batı ile çatışma olur’

Ukrayna ile girilecek bir çatışmanın esasen Batı güçleri ile bir çatışma anlamına geleceğine vurgu yapan Khodarenok, “Rusya’nın siyasi ve ekonomik yaptırımlarla yüzleşmek zorunda kalacağı ve nihai olarak dışlanmışlar kategorisine alınacağı, tüm Batı ile silahlı çatışmaya sürükleneceği küçük bir savaş zaferinin son ihtiyacımız olduğunu düşünüyorum. Öte yandan mevcut mevzilerden geri adım atılmayacağı da görülüyor. Nasıl bir çıkış yolu bulunabilir? Kötü veya çok kötü… En hafif tabirle bu, askeri-politik açıdan çok zor bir durum” diyor.

 

Khodarenok kimdir? 

Mikhail Khodarenok, şu sıralarda RT’de askeri yorumcu. Khodarenok, Minsk Yüksek Mühendislik Uçaksavar Füze Savunması Okulu (1976) ve Hava Savunma Kuvvetleri Komuta Akademisi’nden (1986) mezun oldu. S-75 AA Füze Taburu’nun komutanlığını (1980-83) ve SAM Alayı’nın komutan yardımcılığını (1986-88) yaptı. 1988-92 arasında Hava Savunma Kuvvetleri Yüksek Komutanlığı’nda kıdemli subay; 1992-2000 arasında Rusya Genelkurmay Başkanlığı Ana Operasyon Müdürlüğü’nde görevliydi. Rusya Federasyonu Silahlı Kuvvetleri Genelkurmay Askeri Akademisi’nden de 1998’de mezun olan Khodarenok, 2000-03 arasında Nezavisimiya Gazeta’da analistlik ve 2010-15 arasında Voyenno-Promsyshlennyi Kuriyer’de genel yayın yönetmenliği yaptı. 

 

Ukrayna olası bir savaşa 2014’ten daha hazır 

• “Ukrayna, 2014’teki çok zayıf halinde de bölgelerin bir kısmını ayrılıkçılardan alabilmişti. Şimdi ise Ukrayna’nın deneyimi, teknolojisi ve planları var. Ukrayna’nın savaşa hazır olması, Kremlin için bir risk faktörü. Olası savaş, 2014’teki kadar kolay ve kazançlı olmayacak.”

Donetsk ve Lugask Halk Cumhuriyetlerinin Ukrayna ile çatışmasının Rusya’nın gizli-açık desteğiyle uluslararası bir konu haline geldiği bir dönemde mevcut durumu Medium internet sitesine değerlendiren Kiev Gelecek Enstitüsü’nden uzman siyaset bilimci Andreas Umland, “Bu gerilimden savaş çıkar mı” sorusuna üç farklı yanıtın verildiğini söylüyor.

 

Savaş çıkar mı?

Umland’a göre bu üç görüş, özce şöyle:

• İlk görüş, bunun Rusya tarafından durumu kızıştırmak için sahneye konulan bir tiyatro ve Minsk Anlaşmalarının Moskova’nın istediği şekilde yorumlanmasına dönük pazarlık hamleleri olduğu.
•  İkinci görüş, bunun tam ölçekli bir savaşa hazırlık olduğuna inanıyor. Mevcut durum, Rusya ile Ukrayna arasında açık düşmanlıklar başlarsa bunun bir çatışma değil, geleneksel bir devletler arası savaşa dönüşeceğini gösteriyor. Moskova, daha önce burada sürdürdüğü savaşını Donetsk ve Lugask Halk Cumhuriyetlerine (DPR ve LPR) devretmişti. Ama Rus birlikleri buraya resmi olarak girmezlerse DPR ve LPR kaybedecek. Mevcut gelişmeler Rusya’nın çıkarına değil. Artık Ukrayna’nın nispeten daha güçlü bir ordusu var ve DPR ve LPR’nin birlikleri yeni bir saldırıyı karşılamak için yetersiz. Bu durum, hem Ukrayna hem de Batı ile çatışmada yeni bir aşama ortaya çıkardı.
•  Üçüncü görüş, yaşananların sadece Duma seçimlerine dönük bir hazırlık olduğunu, Rusya’nın derinleşen sosyal ve ekonomik sorunlarını çözmek için savaşı bir iç politika aracına dönüştürdüğünü söylüyor. Bu gündem ile seçmenler, koronavirüs gündemi ile sosyal ve ekonomik sorunlardan uzaklaştırılıyor. Moskova, Ukrayna ve Batı karşıtlığı geliştirerek Duma seçimlerini etkilemeye çalışıyor.

 

Rusya ‘kapatmalara’ kızgın

Umland, Ukrayna’nın Rusya’ya bağlı üç televizyon kanalını kapatmasının Rusya’da bir memnuniyetsizlik ortaya çıkardığına dikkat çekiyor ve ekliyor: “Bu kapatma kararları, Rusya’nın Ukrayna’daki iç siyaset üzerindeki etkisinin temel güçlerini ortadan kaldırdı. Bu kanallar, Poroshenko’nun başkanlığı sırasında herhangi bir sınırlama olmaksızın çalışıyorlardı ama artık bu araçlar yok. Ukrayna bu kanalları kapatarak gerilimin tırmanmasına katkıda bulundu.”

 

Biden’ın Putin’e ‘katil’ demesi

ABD Başkanı Joe Biden’ın Putin’i “katil” olarak nitelemesinin Rusya ile Batı arasındaki karşıtlığı daha da görünür kıldığını vurgulayan Umland, “Trump’ın Ukrayna ve demokrasiden çok Putin’e dönük açık bir sempatisi vardı; o, Putin ile pazarlık yapmak istiyordu. Şimdiki başkan ve Beyaz Saray, Putin’e karşı oldukça sert” diyor.

Olası bir savaşın Ukrayna Cumhurbaşkanı Zelenskiy’e hiçbir faydası olmayacağını söyleyen Umland’a göre böyle bir gelişme, Ukrayna’da Poroshenko’ya ve partisi Svoboda’ya kazandıracak.

 

‘Ukrayna artık daha hazır’

Ukrayna’nın 2014’teki “çok zayıf” hâline rağmen bölgelerin bir kısmını ayrılıkçılardan alabildiğine dikkat çeken Umland, “Şimdi ise Ukrayna’nın deneyimi, teknolojisi ve planları var” diyor ve ekliyor: “Ukrayna’nın savaşa hazır olması, Kremlin için bir risk faktörü. Savaş, 2014’teki kadar kolay olmayacak. Kayıplar ve Kremlin lehine olmayan iç siyasi sonuçlar olacak. Dar bir alanda kısıtlı bir savaş yürütüp kazanma hesabı, 2014’te Donbass ve Kırım’da olduğu gibi işe yaramayabilir.”

 

Savaş ihtimali yüzde 50

Analist Umland’a göre bundan sonra olacakları tahmin etmek zor. “Sovyet birliklerinin Afganistan’a girmesinden bir hafta önce orada bir savaş olacağını kim söyleyebilirdi” sorusunu soran Umland, devam ediyor: “Şimdi de ne Duma, ne hükümet, ne Federasyon Konseyi, ne de toplum, bir savaş başlatıp başlatmama kararına dahil edilmemiş durumda. Ortada, beş kişinin aldığı bir karar söz konusu. Neye karar vereceklerini söylemek zor. Belki de gündemi değiştireceği için savaşın siyasi açıdan avantajlı olacağını düşünecekler ve diğer tüm meseleler arkaplanda kalacak. Dolayısıyla Rusya ile Ukrayna arasında savaş çıkma olasılığının ben yüzde 50 olduğunu düşünüyorum.”

 

Umland kimdir?

Andreas Umland, 1967’de Almanya Demokratik Cumhuriyeti’ne (DDR) bağlı Jena kentinde doğdu. Çağdaş Rus ve Ukrayna tarihinin yanı sıra rejim değişikliklerini inceleyen siyaset bilimci, Sovyet sonrası aşırı savcılık, belediyelerde ademi merkeziyetçilik, Avrupa faşizmi, komünizm sonrası yüksek öğrenim, Doğu Avrupa jeopolitiği, Ukrayna ve Rusya milliyetçiliği gibi alanlarda çalışmalar yaptı. Kiev’deki Ukrayna Gelecek Enstitüsü’nde kıdemli uzman ve Stockholm’deki İsveç Uluslararası İlişkiler Enstitüsü’nde araştırma görevlisi olarak çalışan Umland, ayrıca Mohila Ulusal Üniversitesi’ndeki siyaset bilimi profesörü olarak ders veriyor.  

 

Karabağ ‘savaşla çözme’  inancını güçlendirdi 

Andrey Kortunov (Rusya Uluslararası İlişkiler Konseyi Genel Müdürü): “Dağlık Karabağ’daki çatışma, Ukrayna’daki gerilimde olumsuz bir rol oynadı. Anlaşmazlıkların giderilmesinde siyasi çözümün yegane yol olmadığını, Karabağ’da Azerilerin güç kullanıp gerçek bir ilerleme kaydettiğini söylemeye başladılar. Bu, askeri gücün sorunları çözebileceğine inanan insanları motive ediyor. Ayrıca Ukrayna, Türkiye ile askeri-teknik işbirliği yürütüyor ve bu nedenle kuvvetler dengesinin Kiev lehine değişeceği umutları doğabilir.” 

 

Rusya’dan 2015’ten beri en büyük yığınak

Rusya, Ukrayna sınırına askeri birliklerini yığmaya devam ediyor. Rus birliklerinin sayısı, 2015 yılından bu yana en yüksek düzeye ulaştı. Transfer edilen birimler arasında Pskov’dan 76. Hava İndirme Bölümü ve Kemerovo’dan 74. Motorlu Tüfek Tugayı da bulunuyor. Uzmanlar, bu denli uzak bölgelerden bu çapta büyük birliklerin sevkiyatının yalnızca tatbikat amacı için yapılmayacağını belirtiyor.  Ukrayna’nın Xarkov kentine yakın Voronezh’de ise roket sistemi “Uragan”ın fırlatma rampalarının sevkiyatı görüntülendi. Analistler, Rusya’nın askerî sevkiyatı ve Donbass’ta ateşkesin sürekli ihlali nedeniyle yeni NATO-Rusya geriliminin patlama noktasının Ukrayna’nın Rusça konuşulan bölgeleri olacağına işaret ediyor.