Hukuk devleti kriteri

• Almanya’nın dilinden düşürmediği ve olmazsa olmazlarından hukuk devleti ilkesi Can Atalay kararı ile birlikte nasıl yorumlanacak? ’Uyaralım ama işimize de bakalım’ ilkesi mi devreye girecek?

Almanya bir hukuk devleti ve Bbu da siyasetçiler tarafından sık sık dile getirilir. Avrupa’ya üye olma yolunda olan ülkelere de üyelik şartlarından biri olarak hukuk devleti vurgusu öne çıkarılır. Yine Alman siyasetçiler de Türkiye ile ilgili yorumlarında hukuk devleti vurgularını sık sık dile getirirler. Nitekim Almanya Dışişleri Bakanı Annalena Baerbock da AB konferansında hukuk devletinden taviz verilmeyeceğini söyledi, aday ülkeleri aşamalı olarak AB'ye entegre etmenin yollarının bulunması gerektiğini kaydetti.

Öte yandan Avrupa Parlamentosu’nun Türkiye hakkında hazırladığı 2022 yılı raporunda Türkiye'nin AB'ye katılım sürecinin mevcut koşullar içinde yeniden başlatılamayacağı ifade edilmişti. Nitekim yine de açık bir kapının bırakıldığını söyleyebiliriz.

Fakat Türkiye’de demokrasi, insan hakları, hukukun üstünlüğü gibi insan haklarını gözeten konularda eğri hızını alamadan düşmeye devam ediyor.

Yargı sistemindeki çürümüşlük ise Can Atalay kararında kendini bir kez daha gösterdi.

Yargıtay 3. Ceza Dairesi, bir ilke imza atarak Anayasa Mahkemesi'nin tutuklu TİP Hatay Milletvekili Can Atalay’a yönelik hak ihlali kararına uyulmamasına hükmetti. Daire ayrıca, oy birliğiyle hak ihlalinin kabulü yönünde oy kullanan Anayasa Mahkemesi üyeleri hakkında Yargıtay Cumhuriyet Başsavcılığı'na suç duyurusunda bulunma kararı aldı.

Hukukçular, siyasetçiler, insan hakları aktivistleri bu kararı yargı darbesi olarak değerlendirdi. Hukukçuların ifadelerine göre Yargıtay 3. Ceza Dairesi’nin ve üyelerinin böyle bir suç duyurusunda bulunma yetkisi yok ve karar Anayasa’ya aykırı.

AKP içinde bile farklı değerlendirmelere neden olan bu karar artık zaten bitmiş olan hukuk devleti kavramının da üstünü siyah bir kalemle çizmiş oldu. Hukuk devletinin en önemli unsurlarından biri de, kuvvetler ayrılığının bir gereği olarak, bağımsız ve tarafsız yargıdır. Türkiye’de bağımsız ve tarafsız yargı sürekli tartışma konusuydu, fakat AKP-MHP iktidarı döneminde Atalay kararı ile birlikte en son halini almış oldu.

Nitekim bu durum uluslararası raporlar ile de teyidli.

Uluslararası Demokrasi ve Seçim Yardımı Enstitüsü’nün 2023 yılı raporuna göre Türkiye 'Hukukun Üstünlüğü' kategorisinde 173 ülke arasında 148. sırada yer aldı. Avrupa’da 45 ülke içeresinde ise sondan ikinci sırada bulunuyor. Yani sıralamada bir tek Belarus’u geçmiş .

Rapor bu sene tek bir demokrasi endeksi açıklamak yerine dört ana kategori olan Hukukun Üstünlüğü, Haklar, Temsil ve Katılım değerlerini de analiz etmiş. Buna göre Haklar kategorisinde Türkiye dünyada 129’uncu, Avrupa’da ise 42’inci sırada. Temsil kategorisinde dünyada 112’inci, Avrupa’da ise yine 42’inci. sırada. Katılım kategorisinde dünyada 139’uncu, Avrupa’da ise 42’inci sırada yer aldı.

Yine Avrupa Birliği Komisyonu yayınladığı yıllık raporunda, Türkiye'nin demokratik kurumlarının işleyişinde ciddi eksiklikler bulunduğu uyarısında bulunmuştu. Anayasaya göre yetkilerin Cumhurbaşkanlığı düzeyinde merkezileştirildiği, yürütme, yasama ve yargı arasında sağlıklı ve etkili bir kuvvetler ayrılığı sağlanamadığı eleştirisi yapılmıştı. Türkiye’nin birlikten giderek uzaklaştığı da kaydedilmişti.

Durum raporlarla teyidli iken, Erdoğan’ın İsrail-Filistin çatışmalarında Hamas ile ilgili açıklamaları gündemde iken, böyle bir atmosferde bildiğiniz üzere Erdoğan’ın Almanya’yı ziyaret etmesi gündemde. Henüz basına net bir tarih yansımamakla birlikte 17-18 Kasım tarihleri zikrediliyor.

Almanya’nın dilinden düşürmediği ve olmazsa olmazlarından hukuk devleti ilkesi Can Atalay kararı ile birlikte nasıl yorumlanacak? ’Uyaralım ama işimize de bakalım’ ilkesi mi devreye girecek?

Kamuoyunda Erdoğan’ın ziyaretine izin verilmemesi yönünde tartışmalar yürütülürken, hükümet nezdinde ziyarete yönelik net cevaplar verilmedi. Almanya’nın bu gelişmeler ışığında tavrı ileriki süreçlerde ne olacak, Türkiye ile işbirliğine devam mı edecek?  İzleyip göreceğiz.